Vàng da ở trẻ sơ sinh là một hiện tượng thường gặp và khá phổ biển. Tình trạng này không tùy thuộc vào nguyên nhân là do bệnh lý hay sinh lý và có thể gây nguy hiểm. Có thể nguyên nhân là do chức năng chuyển hóa bilirubin của gan chưa hoàn thiện và hồn cầu bị vỡ… Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể khiến trẻ tử vong, gây biến chứng vàng da nhân não hoặc cũng có thể để lại các di chưng chậm phát triển ở trẻ. Việc phân biệt vàng da sinh lý khác nhau với bệnh lý như nào nào? Cùng theo dõi thêm bài viết trên để hiểu hơn về bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh nhé!
Khái niệm vàng da ở trẻ sơ sinh
Vàng da (hay còn có tên gọi khác là hoàng đản) là tình trạng thường gặp ở trẻ sơ sinh từ ngày thứ hai sau sinh trở đi và có thể kéo dài 1 đến 2 tuần. Ban đầu, vùng da mặt và củng mạc mắt của bé sẽ có màu vàng. Sau đó có thể lan xuống vùng bụng; ngực, quá rốn và thậm chí cả tứ chi tùy vào mức độ của bệnh. Vị trí cuối cùng vàng da sẽ là lòng bàn tay và lòng bàn chân.
Phân biệt vàng da sinh lý và và vàng da bệnh lý
Vàng da ở trẻ sơ sinh được chia thành 2 dạng, bao gồm: vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. Thông thường, đối với hiện tượng vàng da sinh lý thường sẽ tự biến mất sau thời gian ngắn. Trong khi đó, vàng da bệnh lý có thể dẫn đến hôn mê; co giật rất nguy hiểm cho trẻ. Chính vì vậy mà việc biết cách phân biệt 2 dạng vàng da này là rất cần thiết.
Hiện tượng vàng da sinh lý
Nếu hiện tượng vàng da xuất hiện ở trẻ sau khi sinh 24 giờ; và biến mất trong vòng 1 tuần (trẻ đủ tháng) đến 2 tuần (trẻ non tháng) thì được coi là vàng da sinh lý.
Vàng da sinh lý thường chỉ xảy ra ở mức độ nhẹ đơn thuần; và không kèm theo bất kỳ biểu hiện bất thường nào khác (bỏ bú, thiếu máu, lừ đừ, gan lách to,…). Bên cạnh những biểu hiện vàng da đơn thuần; trẻ có thể đi tiểu ra nước có màu vàng hoặc sẫm màu.
Đối với trẻ sinh thiếu tháng, nồng độ Bilirubin trong máu không vượt quá 14mg%; và không quá 12mg% với những trẻ sinh đủ tháng. Ngoài ra, tốc độ tăng Bilirubin trong máu trong 24 giờ cũng không vượt quá 5mg% .
Bilirubin là một chất có màu vàng và được tạo ra khi các tế bào hồng cầu bị vỡ. Ở trẻ sơ sinh, các hồng cầu thai nhi thường xuyên bị phá vỡ; để thay thế bằng các hồng cầu trưởng thành. Lúc này, gan của trẻ sơ sinh chưa phát triển hoàn để có thể loại bỏ hết được lượng Bilirubin tích tụ trong máu; do đó dẫn đến hiện tượng vàng da.
Tuy nhiên, tình trạng này thường biến mất khi trẻ được 2 tuần tuổi; bởi đây là lúc gan đã phát triển và có thể lọc thải được những chất không cần thiết ra khỏi cơ thể.
Hiện tượng vàng da bệnh lý
Trong nhiều trường hợp, vàng da có thể là dấu hiệu cảnh báo cho nhiều bệnh lý nguy hiểm ở trẻ sơ sinh nếu xuất hiện sớm, trong vòng 24 giờ sau khi sinh.
Trẻ được xem là mắc vàng da bệnh lý nếu có những biểu hiện như: xuất hiện sớm tình trạng vàng da đậm; sau 1 – 2 tuần vẫn không có dấu hiệu biến mất; vàng da xuất hiện với mức độ toàn thân, cả củng mạc mắt, lòng bàn tay và lòng bàn chân. Bên cạnh đó còn kèm theo các triệu chứng bất thường như: bỏ bú, lừ đừ, co giật;… Khi làm xét nghiệm cho kết quả nồng độ Bilirubin trực tiếp trong máu tăng cao so với thông thường.
Khác với vàng da sinh lý, vàng da bệnh lý có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng; nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Biến chứng có thể gặp phải như nhiễm độc thần kinh khiến trẻ bị hại não suốt đời, thậm chí dẫn đến tử vong.
Vàng da bệnh lý có thể là do một số nguyên nhân sau đây gây ra: bệnh lý tan máu (nhiễm trùng, hồng cầu hình liềm, thiếu men G6PD); bệnh lý gan mật bẩm sinh (giãn đường mật, teo đường mật), bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con (Rh, ABO), nhiễm virus bào thai, xuất huyết dưới da,…
Trường hợp nào thì trẻ sơ sinh dễ mắc bệnh vàng da
Trường hợp trẻ sinh thiếu tháng
Những trẻ sinh khi chưa đủ 37 tuần tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh vàng da sinh lý hơn những trẻ sinh đủ tháng. Nguyên nhân là gan của trẻ sinh thiếu tháng chưa phát triển hoàn thiện; nên không có khả năng xử lý và loại bỏ bilirubin một cách nhanh chóng.
Trường hợp dị ứng sữa mẹ
Hiện tượng vàng da có thể là do trong sữa mẹ có quá nhiều vitamin A hoặc trẻ bị dị ứng sữa mẹ. Tuy nhiên, sữa mẹ vẫn mang lại nhiều lợi ích vượt xa những bất lợi có thể gặp phải. Chính vì vậy mà các chuyên gia khuyến cáo trẻ ngay từ khi mới lọt lòng nên được bú sữa mẹ.
Các biến chứng thường gặp ở trẻ vàng da
Bại não cấp tính: trẻ bị vàng da thường kèm theo những biểu hiện như khóc nhiều, bỏ bú; không tập trung, sốt cao, ngủ li bì. Các chuyên gia cho biết bilirubin rất hại đối với tế bào của bộ não. Nhiều biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra khi bilirubin đi vào trong não.
Vàng da nhân: Khi nồng độ bilirubin trong máu quá cao; vượt quá ngưỡng cho phép khiến gan không kịp đào thải thì có nguy cơ cao sẽ thấm vào não. Tình trạng này có thể khiến não rơi vào tổn thương và không thể phục hồi.
Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm; nên cha mẹ không nên chủ quan khi con trẻ có hiện tượng vàng da sau khi sinh.
Dấu hiệu trẻ cần đi khám
Khi trẻ có một trong số các dấu hiệu sau thì cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khám và tìm nguyên nhân điều trị vàng da kịp thời.
- Vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
- Vàng toàn thân, vàng cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
- Vàng da kéo dài trên 1 tuần đối với trẻ đủ tháng; trên 2 tuần với trẻ thiếu tháng.
- Trẻ bị vàng da kèm các dấu hiệu bất thường khác như bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu…
- Hiện tượng vàng da rất dễ nhận biết bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng. Vì vậy, hàng ngày các bà mẹ cần quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi sáng. Trong trường hợp khó nhận biết (da trẻ đỏ hồng hoặc đen); nên ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, sau đó buông ra, nếu trẻ bị vàng da nơi ấn ngón tay sẽ có màu vàng rõ rệt.
- Khi trẻ có biểu hiện nghi là vàng da; cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra.
Khi trẻ bị vàng da cần xử lý như thế nào?
Đối với những trường hợp trẻ bị vàng da sinh lý mức độ nhẹ thì biện pháp khắc phục tương đối đơn giản. Mẹ chỉ cần tích cực cho con tắm nắng mỗi ngày vào khoảng 7 – 7h30 sáng. Việc phơi nắng không chỉ chống còi xương; bổ sung vitamin D mà còn giúp bé nhanh hết vàng da.
Đối với những trường hợp trẻ bị vàng da nặng thì có thể cần đến các phương pháp điều trị; phổ biến nhất là phương pháp quang trị liệu – sử dụng ánh sáng; để phá vỡ bilirubin trong cơ thể như chiếu đèn thông thường hoặc điều trị sợi quang.
Nhìn chung, khi trẻ có dấu hiệu mắc vàng da bệnh lý thì cần được đưa đi thăm khám ngay để bác sĩ có thể kịp thời chẩn đoán và đưa ra phương pháp điều trị thích hợp.
